एमपीएससी (महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग) राज्यसेवा ही महाराष्ट्रातील सर्वात लोकप्रिय स्पर्धात्मक परीक्षांपैकी एक आहे. एम. पी. एस. सी. द्वारे राज्य सरकारच्या विविध विभागांमधील विविध प्रशासकीय पदांसाठी उमेदवारांची भरती करण्यात येते.  एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा परीक्षा ही पूर्वपरीक्षा, मुख्य परीक्षा आणि मुलाखत या तीन टप्प्यांमध्ये घेतली जाते. एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य परीक्षा हा या प्रक्रियेचा दुसरा टप्पा आहे आणि ती पूर्व परीक्षेपेक्षा अधिक आव्हानात्मक मानली जाते.  एमपीएससीने 2025 च्या आगामी परीक्षेसाठी आणि त्यानंतर एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य परीक्षेसाठी नवीन  पॅटर्न आणि अभ्यासक्रम प्रस्तावित केला आहे.

नवीन पद्धतीनुसार, एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य परीक्षेचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे वैकल्पिक(optional subject) विषय निवडणे. या निर्णयाचा परीक्षेतील तुमच्या एकूण कामगिरीवर लक्षणीय परिणाम होऊ शकतो. या लेखात, आम्ही एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य 2025 साठी वैकल्पिक विषय निवडताना तुम्ही कोणत्या घटकांचा विचार केला पाहिजे यावर चर्चा करू आणि तुम्हाला निर्णय घेण्यात मदत करण्यासाठी माहितीपूर्ण आणि तपशीलवार धोरण प्रदान करू.

या लेखाचा उद्देश उमेदवारांना योग्य वैकल्पिक विषय निवडण्यासाठी प्रॅक्टिकल मार्गदर्शन करणे आहे.  माझे सहकारी व मी यूपीएससी आणि एमपीएससी मार्गदर्शन क्षेत्रात मागील सहा वर्षापेक्षा जास्त कालावधीत साठी कार्य करत आहे आणि आम्हाला यूपीएससी क्षेत्रात कार्य करणाऱ्या दिल्लीतील संस्थांबरोबर काम करण्याचा प्रदीर्घ अनुभव आहे .

 या लेखाद्वारे आपण विविध मुद्दे समजून घेणार आहोत जसे की योग्य वैकल्पिक विषय निवडण्याचे महत्त्व, वैकल्पिक विषय निवडताना विचारात घेण्यासारखे योग्य घटक,  वैकल्पिक विषय निवडीचा निर्णय घेण्यासाठी महत्त्वपूर्ण स्ट्रॅटेजी आणि आम्ही म्हणजे CivilServicesMentorsHub.com तुमच्या तयारीच्या प्रवासात महत्त्वपूर्ण मदत करू शकतो. आपण वैकल्पिक विषय निवडण्याचे महत्त्व समजून घेण्यापासून सुरुवात करू.

Why is Choosing a Right Optional Subject Important?/

(योग्य वैकल्पिक विषय निवडणे महत्त्वाचे का आहे?)

• योग्य वैकल्पिक  विषय निवडल्याने तुम्हाला इतर उमेदवारांपेक्षा जास्त फायदा होऊ शकतो. मुख्य परीक्षेत वैकल्पिक विषयाचे वेटेज 500 गुण आहे, जो एकूण गुणांचा महत्त्वपूर्ण भाग आहे (1750). वैकल्पिक विषयातील चांगले गुण तुम्हाला इतर पेपरांमधील कोणत्याही कमतरतेची भरपाई करण्यास मदत करू शकतात. यामुळे तुमची एकूण श्रेणी वाढण्यास मदत होते आणि तुमची निवड होण्याची शक्यता वाढते.
• वैकल्पिक  विषय काळजीपूर्वक निवडण्याचे आणखी एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे त्यात तुमची ताकद आणि रूची प्रतिबिंबित होते. एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य परीक्षा ही एक कठोर प्रक्रिया आहे आणि त्यासाठी समर्पण, कठोर परिश्रम आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे विषयातील स्वारस्य आवश्यक आहे. जर तुम्ही तुमच्या सामर्थ्याशी आणि आवडीनिवडीशी जुळणारा वैकल्पिक विषय निवडला, तर तो तुमचा तयारीचा प्रवास अधिक आनंददायक आणि फायदेशीर ठरेल.

MPSC 2025 Optional Subjects: List of 26 Optional Subjects in MPSC Rajyaseva Mains/(एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य परीक्षेतील 26 वैकल्पिक  विषयांची यादी)

उमेदवारास एमपीएससीने दिलेल्या , वैकल्पिक विषयांच्या यादीमधील कोणताही एक  वैकल्पिक विषय निवडता येईल.

वैकल्पिक विषयांची यादी:

1. कृषी
2. पशुसंवर्धन व पशुविज्ञान
3. मानवशास्त्र
4. जीवशास्त्र
5. रसायनशास्त्र
6. स्थापत्य अभियांत्रिकी
7. वाणिज्य व लेखाशास्त्र
8. अर्थशास्त्र
9. विद्युत अभियांत्रिकी
10. भूगोल
11. भूशास्त्र
12. इतिहास
13. विधि
14. व्यवस्थापन
15. मराठी साहित्य
16. गणित
17. यांत्रिकी अभियांत्रिकी
18. वैद्यक शास्त्र
19. तत्त्वज्ञान
20. भौतिकशास्त्र
21. राज्यशास्त्र व आंतरराष्ट्रीय संबंध
22. मानसशास्त्र
23. लोकप्रशासन
24. समाजशास्त्र
25. सांख्यिकी
26. प्राणी शास्त्र

वरील वैकल्पिक विषयांचा अभ्यासक्रम आयोगाच्या संकेतस्थळावर दिलेला आहे.

हे लक्षात घेणे महत्वाचे आहे की या प्रत्येक विषयाचा स्वतःचा अभ्यासक्रम आहे आणि त्यासाठी तयारीची वेगळी रणनीती आवश्यक आहे. एखाद्याने आपली आवड, शैक्षणिक पार्श्वभूमी, अभ्यास साहित्याची उपलब्धता आणि एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य परीक्षेतील गुणांच्या पद्धतीवर आधारित पर्यायी विषय निवडावा.

(Factors to Consider While Choosing an Optional Subject

)/वैकल्पिक  विषय निवडताना विचारात घ्यावयाचे घटक

एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य परीक्षेसाठी वैकल्पिक  विषय निवडणे हे एक कठीण काम असू शकते कारण निवडण्यासाठी अनेक विषय आहेत. हा निर्णय घेताना तुम्ही विचारात घेतले पाहिजे असे काही घटक येथे दिले आहेतः

• स्वारस्य आणि पार्श्वभूमी ज्ञान (Interest and Background Knowledge): आधी नमूद केल्याप्रमाणे, वैकल्पिक  विषय निवडताना स्वारस्य हा सर्वात महत्त्वाचा घटक आहे. तुम्हाला आवडणारा आणि तुमच्या सामर्थ्याशी सुसंगत असलेला विषय तुम्ही निवडला पाहिजे. या विषयातील तुमच्या पार्श्वभूमीच्या ज्ञानाचा विचार करणे देखील आवश्यक आहे. जर तुम्ही पदवीच्या काळात एखाद्या विशिष्ट विषयाचा अभ्यास केला असेल, तर त्याची तयारी करणे तुमच्यासाठी सोपे असू शकते.
• गुणांकन क्षमता (Scoring Potential): तुमचे एकूण गुण आणि श्रेणी वाढवण्यासाठी वैकल्पिक  विषयात शक्य तितके उच्च गुण मिळवणे हे तुमचे उद्दिष्ट असले पाहिजे. त्यामुळे, तुम्हाला हे उद्दिष्ट साध्य करण्यात मदत करू शकेल असा वैकल्पिक  विषय निवडणे महत्त्वाचे आहे. 
• अभ्यास साहित्याची उपलब्धता (Availability of Study Material): वैकल्पिक  विषयासाठी अभ्यास साहित्याची उपलब्धता हा विचार करण्यासारखा आणखी एक महत्त्वाचा घटक आहे. परीक्षेची प्रभावी तयारी करण्यासाठी तुमच्याकडे चांगल्या दर्जाची पुस्तके, नोट्सआणि इतर संसाधने उपलब्ध असतील तर ते सर्वोत्तम ठरेल. मर्यादित अभ्यास साहित्य असलेला विषय निवडल्याने तुमच्या तयारीत अडथळा येऊ शकतो आणि तुमच्या कामगिरीवर परिणाम होऊ शकतो.
• अभ्यासक्रम ओवरलॅप (Syllabus Overlap): एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य परीक्षेच्या नवीन अभ्यासक्रमानुसार नऊ पेपर असतील, त्यापैकी  एक निबंधाचा, चार सामान्य अध्ययन, दोन वैकल्पिक आणि दोन भाषा (पात्रता स्वरूप) विषयाचे पेपर असतील. वैकल्पिक  विषय निवडताना, निवडलेला विषय आणि सामान्य  अध्ययनाच्या अभ्यासाच्या प्रश्नपत्रिकांमधील अभ्यासक्रमाचा परस्परसंबंध विचारात घेणे आवश्यक आहे. लक्षणीय परस्परसंबंध असल्यास, परीक्षेची तयारी करताना तुमचा वेळ आणि मेहनत वाचविण्यात मदत होऊ शकते.
• प्रशिक्षणाची उपलब्धता (Coaching Availability): अनेक उमेदवार एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य परीक्षेची तयारी करण्यासाठी प्रशिक्षणाचा पर्याय निवडतात. जर तुम्ही एखाद्या प्रशिक्षण संस्थेत प्रवेश घेण्याचा विचार करत असाल, तर तुम्ही निवडलेल्या पर्यायी विषयासाठी ते प्रशिक्षण देतात की नाही हे तपासणे आवश्यक आहे. यामुळे तुम्हाला तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन मिळण्यास आणि तुमची तयारी सुधारण्यास मदत होईल.
• आवश्यक वेळ आणि प्रयत्नांचे मूल्यांकन करा (Evaluate the Time and Effort Required): प्रत्येक  वैकल्पिक विषयाची तयारी करण्यासाठी लागणाऱ्या वेळेचे आणि प्रयत्नांचे मूल्यांकन करा. काही  वैकल्पिक विषयांमध्ये व्यापक अभ्यासक्रम असू शकतात आणि तयारीसाठी अधिक वेळ आवश्यक असू शकतो, तर इतरांचा समावेश करणे तुलनेने सोपे असू शकते. तुमची निवड निश्चित करण्यापूर्वी तुमचा उपलब्ध वेळ, अभ्यासाचे वेळापत्रक आणि प्रत्येक विषयाचे कामाचे ओझे हाताळण्याची क्षमता यांचा विचार करा.
• मुलाखतीवर परिणाम (Impact on Interview): एमपीएससी राज्यसेवा निवड प्रक्रियेचा अंतिम टप्पा म्हणजे मुलाखत. तुमच्या  वैकल्पिक विषयाचा मुलाखतीच्या फेरीतील तुमच्या कामगिरीवर देखील परिणाम होऊ शकतो. म्हणून, असा विषय निवडण्याचा सल्ला दिला जातो ज्याबद्दल तुम्हाला आत्मविश्वास आहे आणि मुलाखतीदरम्यान तुम्ही आरामात चर्चा करू शकता.

Detailed Strategy for Choosing an Optional Subject/( वैकल्पिक विषय निवडण्यासाठी तपशीलवार धोरण)

आता आपण पर्यायी विषय निवडताना विचारात घेण्याच्या घटकांवर चर्चा केली आहे, चला एक तपशीलवार धोरण पाहूया जे तुम्हाला हा निर्णय घेण्यास मदत करू शकेलः

• सखोल संशोधन करा (Research Thoroughly): तुमच्या  वैकल्पिक विषयाला अंतिम रूप देण्यापूर्वी, सर्व विषयांवर आणि त्यांच्या अभ्यासक्रमावर सखोल संशोधन करा. मागील वर्षाची प्रश्नपत्रिका (यूपीएससी मुख्य परीक्षा) शोधा आणि प्रत्येक विषयातून विचारलेल्या प्रश्नांचा प्रकार समजून घेण्यासाठी त्यांचे विश्लेषण करा.
• तुमची ताकद आणि स्वारस्यांचे विश्लेषण करा (Analyze Your Strengths and Interests): तुम्हाला आवडणाऱ्या आणि पार्श्वभूमीचे थोडे ज्ञान असलेल्या विषयांची यादी तयार करा. या विषयांमधील तुमच्या ताकदीचे विश्लेषण करा आणि या विश्लेषणाच्या आधारे तुमचं वैकल्पिक विषय निवडा. 
• गुणांकन क्षमता तपासा (Check Scoring Potential): एकदा तुम्ही काही विषयांची निवड केली की, प्रत्येक विषयासाठी मागील वर्षाचे कटऑफ गुण तपासा (यासाठी यूपीएससीतील मुख्य परीक्षेचे विश्लेषण करू शकता). तुमच्या चांगल्या गुणांची शक्यता वाढवण्यासाठी तुलनेने उच्च गुणांची क्षमता असलेला  वैकल्पिक विषय निवडा.
• अभ्यास साहित्य उपलब्धता तपासा (Check Study Material Availability): निवडलेल्या विषयांसाठी अभ्यास साहित्याची उपलब्धता आणि गुणवत्ता तपासण्यासाठी पुस्तकांच्या दुकानांना आणि प्रशिक्षण संस्थांना भेट द्या. प्रत्येक विषयासाठी उपलब्ध असलेल्या अभ्यास साहित्याबद्दल कल्पना मिळविण्यासाठी तुम्ही CivilServicesMentorsHub.com  मंचांसारख्या ऑनलाइन संसाधनांचा देखील संदर्भ घेऊ शकता.
• अभ्यासक्रम ओवरलॅपचा विचार करा (Consider Syllabus Overlap): अभ्यासक्रम ओवरलॅप तपासताना, निवडलेला वैकल्पिक विषय आणि सामान्य अभ्यासाच्या पेपरांमध्ये सामाईक असलेल्या विषयांवर लक्ष केंद्रित करा. या दोन्हींची तयारी करताना तुमचा वेळ आणि मेहनत वाचवण्यास मदत होईल.
• तज्ञांशी सल्लामसलत करा (Consult with Experts): शक्य असल्यास, एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य यूपीएससी मुख्य परीक्षेला आधी बसलेले तज्ञ किंवा वरिष्ठांशी सल्लामसलत करा. ते मौल्यवान अंतर्दृष्टी प्रदान करू शकतात आणि तुम्हाला माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास मदत करू शकतात.
• नियमित सराव आणि पुनरावलोकन (Regular Practice and Revision): तुम्ही कोणताही वैकल्पिक विषय निवडा, नियमित सराव आणि पुनरावलोकन आवश्यक आहे. मागील वर्षांच्या प्रश्नपत्रिका(यूपीएससी मुख्य परीक्षा) सातत्याने सोडवा, मॉक टेस्ट  द्या आणि तुमच्या कामगिरीचे विश्लेषण करा. तुमचे संकल्पनात्मक ज्ञान बळकट करण्यावर, तुमचे उत्तर लिहिण्याचे कौशल्य सुधारण्यावर आणि तुमच्या निवडलेल्या विषयातील नवीनतम घडामोडींशी अद्ययावत राहण्यावर लक्ष केंद्रित करा.
• 

Popular Optional Subjects for MPSC Rajyaseva Mains/(एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य परीक्षेसाठी लोकप्रिय पर्यायी विषय)

अनेक वैकल्पिक विषय उच्च-गुणांच्या संभाव्यतेच्या फायद्यांसह येतात आणि सामान्य अभ्यासाच्या कागदपत्रांसह महत्त्वपूर्ण अभ्यासक्रम आच्छादित होतो. एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य उमेदवारांमधील काही लोकप्रिय वैकल्पिक विषय खालीलप्रमाणे आहेतः

• भूगोल (Geography): प्रामुख्याने त्याच्या वैज्ञानिक स्वरूपामुळे भूगोल हा अनेक उमेदवारांमध्ये आवडता आहे, ज्यामुळे तो समजून घेणे आणि लक्षात ठेवणे तुलनेने सोपे होते. याव्यतिरिक्त, सामान्य अभ्यासाच्या पेपर मधील पर्यावरण, आपदा व्यवस्थापन व अर्थशास्त्र या विषयांबरोबर लक्षणीय साम्य आहे.
• इतिहास (History): हा विषय सामान्य अभ्यासक्रमाच्या अभ्यासक्रमाशी जोडलेला असल्यामुळे लोकप्रिय आहे. हा एक असा विषय देखील आहे ज्यावर मन लावून वाचन करून आणि लक्षात ठेवून प्रभुत्व मिळवता येते.
• समाजशास्त्र (Sociology): समाजशास्त्र हा स्कोरिंग वैकल्पिक विषय मानला जातो आणि  तो समजून घेणे तुलनेने सोपे आहे. हा वैकल्पिक विषय निबंध लेखन आणि नीतिशास्त्र पेपरमध्ये देखील मदत करते.
• सार्वजनिक प्रशासन (Public Administration): या वैकल्पिक विषयाचा प्रशासकीय सेवेशी थेट संबंध आहे आणि सामान्य अभ्यासाच्या अभ्यासक्रमाशी, विशेषतः पेपर II शी लक्षणीय परस्परसंबंध आहे.
• राज्यशास्त्र(Political Science): हा विषय भारतीय राजकारण आणि आंतरराष्ट्रीय संबंधांची व्यापक समज प्रदान करतो.  हा वैकल्पिक विषय सामान्य अभ्यासाच्या पेपर मधील अनेक विषयांशी देखील जुळतो.

 

हे वैकल्पिक विषय बहुधा त्यांचे सर्वसमावेशक स्वरूप, गुण मिळवण्याची क्षमता आणि मुलाखतीच्या फेरीत त्यांना हाताळण्याची क्षमता यामुळे निवडले जातात. तथापि, तुमचा अंतिम निर्णय तुमचा विषयातील स्वारस्य, समजूतदारपणा आणि सोयीवर आधारित असावा.

तथापि, हे लक्षात ठेवा की वैकल्पिक विषय निश्चित केल्याने परीक्षेत यश मिळण्याची हमी मिळत नाही. चांगले गुण मिळवण्यासाठी सर्व विषयांची आणि त्यांच्या संबंधित घटकांची सखोल समज असणे महत्त्वाचे आहे. तसेच, तुमची कामगिरी सुधारण्यासाठी उत्तरे नियमितपणे  लिहिण्याचा सराव करणे  आणि उत्तरे सुधारण्याची खात्री करा. कठोर परिश्रम आणि दृढनिश्चयाने तुम्ही कोणत्याही आव्हानांवर मात करू शकता आणि एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य परीक्षेत यश मिळवू शकता.  म्हणून वैकल्पिक विषय निवडण्याबद्दल जास्त ताण घेऊ नका, तुमच्या आवडीचे अनुसरण करा आणि परीक्षेत उत्कृष्ट होण्यासाठी तुमचे सर्वोत्तम प्रयत्न करा.

एमपीएससी राज्यसेवा मुख्य परीक्षेसाठी वैकल्पिक विषय निवडण्यासाठी काळजीपूर्वक विचार करणे आणि संशोधन करणे आवश्यक आहे. तुमच्या आवडी आणि सामर्थ्यांशी सुसंगत असलेला, गुणांची चांगली क्षमता असलेला आणि अभ्यास साहित्य सहज उपलब्ध असलेला वैकल्पिक विषय निवडण्याचा सल्ला दिला जातो. यासह, हा निर्णय घेताना तुम्ही अभ्यासक्रम आणि मुलाखतीच्या फेरीवरील परिणामाचा देखील विचार केला पाहिजे. योग्य रणनीती आणि मार्गदर्शनासह, तुम्ही सर्वोत्तम वैकल्पिक विषय निवडू शकता जो तुम्हाला एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य परीक्षेत उत्कृष्ट होण्यास मदत करेल. आपण आमच्या CivilServicesMentorsHub.com.प्लॅटफॉर्मवर योग्य मार्गदर्शन मिळवू शकता 

How Can CivilServicesMentorsHub.com Assist You in Your Preparation Journey?/(आपल्या तयारीच्या प्रवासात CivilServicesMentorsHub.com  तुम्हाला कशी मदत करू शकते?)

• CivilServicesMentorsHub.com येथे अशा स्पर्धात्मक परीक्षेची तयारी करताना आपल्याला भेडसावणारी आव्हाने आम्ही समजून घेतो. म्हणूनच आम्ही तुम्हाला तुमच्या वैकल्पिक विषयाबद्दल माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यात मदत करण्यासाठी वैयक्तिक मार्गदर्शन देऊ करतो. आमचे मार्गदर्शक, जे आपापल्या क्षेत्रातील तज्ज्ञ आहेत, ते तुमची ताकद, रूची आणि नवीनतम परीक्षेच्या बदलाप्रमाणे मार्गदर्शन करतात.
• थोडक्यात, CivilServicesMentorsHub.com आपल्या सर्व नागरी सेवा परीक्षेच्या तयारीच्या गरजांसाठी वन-स्टॉप सोल्यूशन बनण्याचा प्रयत्न करते. सर्वसमावेशक अभ्यास साहित्य आणि तज्ञांच्या मार्गदर्शनापासून ते सहाय्यक समवयस्क समुदायापर्यंत (peer learning)आणि उपयुक्त माहितीच्या संपत्तीपर्यंत. हे व्यासपीठ तुमची तयारी वाढवण्यासाठी आणि तुमच्या नागरी सेवेच्या आकांक्षा साध्य करण्यात मदत करण्यासाठी आवश्यक सर्व साधने प्रदान करते.

एकंदरीत, एम. पी. एस. सी. राज्यसेवा मुख्य परीक्षा ही अत्यंत स्पर्धात्मक आणि आव्हानात्मक परीक्षा आहे ज्यासाठी समर्पण आणि कठोर परिश्रम आवश्यक आहेत. योग्य वैकल्पिक विषय निवडण्याबरोबरच, सर्व विषयांची सखोल समज असणे आणि आपले ज्ञान आणि लेखन कौशल्य सतत सुधारणे आवश्यक आहे. परीक्षेत यश मिळवण्यासाठी लक्ष केंद्रित करण्याचे, तुमचा वेळ प्रभावीपणे व्यवस्थापित करण्याचे आणि नियमितपणे सुधारणा करण्याचे लक्षात ठेवा. कोणत्याही अडथळ्यामुळे निराश होऊ नका आणि तुमच्या ध्येयाच्या दिशेने प्रयत्न करत रहा. तुमच्या नागरी सेवांच्या प्रवासात CivilServicesMentorsHub.com नेहमीच तुमच्याबरोबर आहे. मोकळ्या मनाने संपर्क साधा जेणेकरून तुम्हाला यशस्वी होण्यासाठी वैयक्तिक मार्गदर्शन मिळू शकेल. All the best!